Bitwa o Monte Cassino

Lublin świętuje 80. rocznicę zdobycia Monte Cassino przez 2 Korpus Polski. Z okazji tej rocznicy miasto planuje uroczystości poświęcone temu wydarzeniu, które odbędą się w dniach 17-18 maja. Ten artykuł dotyczy historii bitwy z czasów II wojny światowej na włoskiej ziemi.

18 maja 1944 roku oddziały 2 Korpusu Polskiego zdobyły ruiny klasztoru benedyktynów na Monte Cassino. W tych zaciętych walkach zginęło 923 polskich żołnierzy, 2931 zostało rannych, a 345 zaginęło.

Opactwo Benedyktynów na wzgórzu (widok o zachodzie słońca), wikipedia.org

Opactwo Benedyktynów na wzgórzu (widok o zachodzie słońca)/ wikipedia.org

Historia

Monte Cassino to wzgórze we Włoszech, położone w Apeninach Środkowych nad doliną rzeki Liri, między Rzymem a Neapolem. Wysokość wzgórza wynosi 519 metrów nad poziomem morza. U podnóża góry znajduje się miasto Cassino, a na szczycie opactwo benedyktyńskie z 529 roku.

Przez wieki obrona Włoch przed najeźdźcami z południa koncentrowała się na przejściu do Rzymu przez Monte Cassino. Terytorium to znajduje się pomiędzy pasmami górskimi, które przecinają Włochy od Gaety do Ortony. Kwestia ta była badana przez wiele lat na włoskich uniwersytetach wojskowych. Niemieckie wojsko również potwierdziło strategiczne znaczenie tego obszaru, zauważając, że „ktokolwiek kontroluje masyw Monte Cassino, jest panem!”.

Brytyjski historyk Matthew Parker napisał: „Bitwa o Cassino, największa bitwa lądowa w Europie, była najcięższą i najkrwawszą z bitew pomiędzy zachodnimi aliantami a niemieckim Wehrmachtem na wszystkich frontach II wojny światowej”.

Pierwsze operacje

Pierwszy nieudany atak na Monte Cassino został przeprowadzony w połowie stycznia 1944 roku przez siły amerykańskie i brytyjskie. Druga bitwa o Monte Cassino rozpoczęła się 15 lutego. Walczył w niej Korpus Nowozelandzki i jednostki indyjskie. Pomimo wsparcia artylerii i lotnictwa, które przed atakiem zrzuciło na wzgórze klasztorne 576 ton bomb, ten atak również zakończył się niepowodzeniem.

Zniszczona bazylika opactwa - marzec 1944 r., wikipedia.org

Zniszczona bazylika opactwa - marzec 1944 / wikipedia.org

15 marca rozpoczął się trzeci atak z użyciem tych samych sił, które poprzedziły bombardowanie: w ciągu trzech i pół godziny 575 ciężkich i średnich bombowców oraz 200 myśliwców zrzuciło prawie 1100 ton bomb, a artyleria wystrzeliła ponad 10 000 pocisków. Po tym przygotowaniu do ostrzału, podczas którego Cassino zostało zrównane z ziemią, trzy dywizje ponownie zaatakowały niemieckie pozycje: 4. hinduska (trzy brygady piechoty), 2. nowozelandzka (również trzy brygady) i 78. brytyjska (dwie brygady piechoty i brygada pancerna).

Nowozelandczykom udało się zdobyć większość miasta i wzgórze zamkowe, ale ciągłe ulewne deszcze utrudniały natarcie, a mokre baterie uniemożliwiały komunikację radiową. Stosy gruzu i kratery po bombach zatrzymały alianckie czołgi, a Niemcy zintensyfikowali ostrzał z karabinów maszynowych i snajperów, którzy, ku zaskoczeniu aliantów, przetrwali bombardowanie w ruinach. O północy 16 marca Kompania C 1 Batalionu 6 Pułku Strzelców Konnych Rajput (Gurkha) zdobyła „Zamek”, a nawet „Wzgórze Straceń”, znajdujące się około 300 metrów od murów klasztoru. Wydawało się, że są o krok od zdobycia wzgórza klasztornego. Kolejny atak zakończył się jednak niepowodzeniem, a 25 marca nastąpił wyłom w szeregach. Gurkom nie pomogła ani brawura, granicząca z pogardą dla śmierci, ani okrucieństwa, jakich się dopuścili, ścinając głowy niemieckim spadochroniarzom.

Jedenaście dni później resztki nacierających oddziałów dotarły do swoich punktów wyjścia. Straty Korpusu Nowozelandzkiego były tak znaczne (3000 zabitych, 700 zaginionych), że formacja ta musiała zostać rozwiązana. Alianci (Amerykanie, Brytyjczycy, Hindusi i Nowozelandczycy) stracili około 48 000 ludzi, nie zdobywając wzgórza ani nie przełamując linii Gustawa. Jedynym większym sukcesem tych ataków było zdobycie małej wioski Caira (dziś dzielnica Cassino), gdzie wzięto wielu jeńców, w tym żołnierzy 131 Pułku Strzelców Górskich.

Ruiny klasztoru na Monte Cassino, wikipedia.org

Ruiny klasztoru na Monte Cassino / wikipedia.org

Operacja Honker

Jeszcze zanim drugi atak Nowozelandczyków i Hindusów zakończył się niepowodzeniem, generał Alexander doszedł do wniosku, że pojedyncze ataki pojedynczych brygad i dywizji nic nie dadzą i zaczął planować znacznie szerszą ofensywę na froncie o długości ponad 30 kilometrów, która ostatecznie przełamałaby linię Gustawa i ostatecznie otworzyła drogę do Rzymu. Główną siłą ofensywną czwartej ofensywy (operacja „Honker”, 11-19 maja) miał być 2 Korpus Polski pod dowództwem gen. Władysława Andersa.

Atak aliantów rozpoczął się 11 maja o godz. 23.00 ciężkim ostrzałem artyleryjskim. Po północy na wzgórze ruszyło polskie natarcie. Walka na otwartym terenie, zaminowanym i otoczonym przez niemieckie okopy, spowodowała znaczne straty w polskich szeregach, ale pozwoliła na rozpoznanie terenu, co było ważne dla kolejnych ataków. Wiążąc siły niemieckie, dało to również wojskom brytyjskim możliwość wyparcia Niemców z niżej położonych obszarów Monte Cassino i miasta Cassino.

2 Korpus wznowił atak na Wzgórze Klasztorne 17 maja. Kapitan Bronisław Dzikiewicz tak wspominał ten dzień: „Po bardzo silnych, krwawych atakach i kontratakach Dywizja Przednia o godzinie siódmej zdobyła Widmo (...), utrzymała tę pozycję, a następnie zdobyła miasteczko San Angelo, ale mimo licznych ataków nie mogła przebić się przez samo San Angelo”. Kolejne ataki Dywizji Karpackiej na wysokości 593 zostały odparte. I teraz straty były ogromne. W takiej sytuacji wygrywa ten, kto ma silniejszą wolę i zdobędzie się na jeszcze jeden wysiłek, a do akcji weszli komandosi, część 15 Pułku Ułanów ściągnięta z sektora obronnego oraz dwa improwizowane bataliony złożone z kadry pułku dział przeciwlotniczych, kierowców samochodów, robotników warsztatowych, pocztowców itp.„ (”Z teodolitem na Monte Cassino").

W nocy z 17 na 18 maja dowództwo 1 Dywizji Spadochronowej, na wyraźny rozkaz feldmarszałka Alberta Kesselringa, głównodowodzącego siłami niemieckimi we Włoszech, rozpoczęło wycofywanie wojsk ze wzgórza klasztornego.

Rankiem 18 maja 3 Dywizja Strzelców Karpackich ostatecznie zdobyła wzgórze 593.

O godzinie 10:20 patrol 12 Pułku Ułanów Podolskich pod dowództwem podporucznika Kazimierza Gurbela opanował ruiny klasztoru na Monte Cassino i zawiesił na nich proporzec pułkowy. Wkrótce na murach opactwa pojawił się biało-czerwony sztandar, a obok niego umieszczono flagę brytyjską. Po południu na wzgórzu odegrano „Dzwon Mariacki”.

Podczas bitwy o Monte Cassino zginęło 923 żołnierzy 2 Korpusu Polskiego, 2931 zostało rannych, a 345 uznano za zaginionych. Kilka dni po zdobyciu Monte Cassino siły alianckie przełamały linię Gustawa w całej strefie ofensywy. 4 czerwca 1944 r. wojska amerykańskie wkroczyły do Rzymu.

W 1945 r. na Monte Cassino otwarto polski cmentarz wojskowy, na którym pochowano 1072 polskich żołnierzy. W 1970 roku pochowano tam generała Władysława Andersa.

Polski cmentarz wojskowy w pobliżu klasztoru na Monte Cassino, wikipedia.org

Polski cmentarz wojskowy w pobliżu klasztoru na Monte Cassino / wikipedia.org

W miejscu ostatniego spoczynku zdobywców Monte Cassino znajduje się napis: „Przechodniu, powiedz Polsce, żeśmy życie oddali w wiernej Jej służbie”.

W Lublinie istnieją dwie niezależne ulice noszące imię Bohaterów Monte Cassino. Południowa część przebiega przez dzielnice Rura i Konstantynów i jest częścią obwodnicy miasta. Część północna to ulica osiedlowa w dzielnicy Sławinek o długości 500 metrów, od ulicy Grabowej do ulicy Warszawskiej.

W 2015 roku w Lublinie odsłonięto pomnik Bohaterów Monte Cassino, upamiętniający bitwę, która stała się kluczowym wydarzeniem w historii narodu polskiego. Inicjatywa powstania pomnika wyszła od Kazimierza Kosickiego, mieszkańca dzielnicy Konstantynów, który w 2013 roku zebrał ponad pięćset podpisów poparcia dla pomysłu. Projekt autorstwa Witolda Marciewicza wywołał spore kontrowersje, ale ostatecznie został zatwierdzony bez zmian, mimo zarzutów specjalnej komisji, że jest plagiatem włoskiej rzeźby Duilio Cambellottiego.

radio.lublin.pl

Pomnik, o wysokości około 4 metrów, wykonany jest z najtwardszego dostępnego w Polsce rodzaju jasnozłocistego piaskowca. Na szczycie cokołu znajduje się 160-centymetrowy orzeł z husarskimi skrzydłami, replika jednego z orłów przy wejściu na włoski cmentarz, na którym spoczywają polscy żołnierze walczący pod Monte Cassino.

Pomnik został odsłonięty 18 maja 2015 r., w 71. rocznicę zakończenia bitwy o Monte Cassino i 45. rocznicę śmierci gen. Władysława Andersa, a odsłonięcie poprzedziła msza święta w intencji żołnierzy 2 Korpusu Polskiego. Co roku w dniu bitwy o Monte Cassino składane są wieńce i alembiki w ramach obchodów wspieranych przez jednostki wojskowe.

Pomnik stał się symbolem pamięci o ważnym wydarzeniu historycznym i ważnym elementem dziedzictwa kulturowego miasta, choć nie stał się znaczącą atrakcją turystyczną. Jednak zdaniem Kazimierza Kosickiego, dzięki dyskusjom i kontrowersjom, które się pojawiły, pomnik nadal służy zachowaniu pamięci o bitwie dla przyszłych pokoleń.

Artykuł został przygotowany z wykorzystaniem materiałów z wikipedia.org